Gezondheid en economie
Eureka! Deze uitspraak kennen we allemaal.
De wet van Archimedes. Luid roepend liep Archimedes door de straten van Syracuse. Plots had hij een ingeving gekregen en de wet van het effect van de volumeverplaatsing ontdekt. Hij zocht een middel om te controleren of een kroon van goud was of niet. Hoe hij dat deed is niet van belang voor ons verhaal. Maar de grote denker Archimedes had die oplossing niet gevonden omdat hij er naar zocht. Hij ontdekte de oplossing, ineens, ontspannen in zijn bad. De ingeving kwam binnen als een bliksemschicht in het brein. En de uitroep eureka bleef sedert toen een blijde uitroep als iemand een moeilijke opgave kan oplossen. Creatieve oplossingen worden na lang nadenken meestal in een onverwacht moment bedacht, als een bliksemschicht in ons brein.
Daniel Kahneman, een beroemde psycholoog, is een belangrijke pionier op het grensvlak van de economie en de psychologie. Hij maakte in zijn publicaties korte metten met het idee van de rationeel denkende mens. In 2002 won hij de Nobelprijs voor de Economie voor “het integreren van psychologische inzichten met de economische wetenschap.” Kahneman noemde een deel van ons denken “systeem 1” denken. Dat denken refereert naar ons reptielenbrein en zoogdierenbrein en gaat dan ook bliksemsnel, onbewust, instinctief en is niet rationeel. het bepaalt het grootste deel van ons denken. kahneman beschreef ook een “systeem 2” denken. Dat denken refereert naar het mensenbrein en de moderne hersenen. Dat denken is traag, deductief wordt meestal uithelokt door vaste wetten en patronen in ons brein. Een prikkel die de hersenschors met zijn systeem 2 denken bereikt wordt gewikt en gewogen, sommige prikkels worden ogenblikkelijk weggeveegd omdat dat soort prikkels soms sociaal niet aanvaardbaar zijn. We mogen mekaar niet te lijf gaan, hooguit mogen we van mening verschillen.
Een voetballer die een zware fout maakt krijgt de rode kaart. De scheidsrechter speelt even voor systeem 2. De fout werd wellicht gemaakt door een op hol geslagen systeem 1 van de voetballer. De stress heeft systeem 2 denken bij de voetballer wellicht uitgeschakeld. Zo wordt een overtreder van verkeersregels beboet, misdaden bestraft en geduld en discipline beloont. Remming en beheersing is de norm bij systeem 2 denken. Kahneman zegt ironisch dat systeem 2 denken gelijkt op een figurant in een film die denkt van zichzelf dat hij de hoofdrol speelt. Systeem 1 denken kunnen we vergelijken met het schip op zee, systeem 2 denken met de kapitein van het schip ( dat denkt hij toch). Maar het oudere denken, systeem 1 denken houdt de controle in handen in een groot deel van ons leven. Systeem 1 denken is een goed uitgebouwde en perfecte machine want het bestaat al miljoenen jaren en heeft dus veel ervaring. De moderne mens heeft enkel maar de pretentie alles in handen te hebben en de regie over het leven te voeren. Maar moesten we het geluk hebben nog enkele honderden jaren te leven, dan zouden we zien hou onlogisch we nu bezig zijn.
Eigenaardig hieraan is dat liefhebbers van deze sport “goed voetbal” meestal het voetbal goed vinden als het vanuit systeem 1 komt. Dat is spontaan en sportief. Systeem 2 voetbal wordt niet zo gesmaakt. Denk maar aan de commentaren na de overwinning van Frankrijk in het wereldkampioenschap.
Richard Thaler ontving in 2017 de Nobelprijs voor Economie. Hij beschrijft uitvoerig de irrationaliteit in het denken. En hij komt ook met oplossingen aandraven. Die oplossingen bestaat in nudges, een klein duwtje in de goede richting. Het moet dan wel gaan om positieve sturingen in het gedrag, niet om manipulatie.
