Een veilig territorium
Ons reptielenbrein zorgt ervoor dat elke mens een territorium afbakent voor zichzelf. Daar voelt hij zich veilig. Dat kan een fysiek territorium zijn maar ook emotioneel of sociaal. Elke ruzie die ontstaat tussen mensen heeft ermee te maken dat iemand zijn territorium bedreigd voelt en daardoor hevige stress ontwikkelt.
Onlangs was er een merkwaardig artikel te lezen in de krant. Mensen waren op de vuist gegaan in een vliegtuigcabine. Ze eisten meer alcohol en vochten letterlijk met het personeel. Een vliegtuigcabine is een kleine cabine met veel mensen. Een klein territorium. En als men alcohol drinkt is het remmend gedeelte van het brein geheel of gedeeltelijk uitgeschakeld. Met kwalijke gevolgen.
Een territorium is een gebied dat ingenomen en verdedigd wordt tegen soortgenoten. Zowel individuen als groepen kunnen een territorium hebben. Ook dieren verdedigen hun territorium. Het is een gebied om voedsel te zoeken en de nakomelingen te verzorgen. Dieren maken aanspraak op een bepaald gebied. Hun territorium wordt afgebakend door allerhande middelen. Geuren bakenen het territorium van een dier af. Dan is de concurrentie op de hoogte! Soms dient een bepaald geluid om het territorium af te bakenen, honden maken een plasje aan de grenzen van hun territorium.
Moderne mensen hebben ook hun territoria. Dat zijn dan hun familie, hun kennis, hun eigendom, hun psychologische ruimte, de plaats waar men gewoonlijk gaat zitten in het landschapsbureau, hun plaats op de openbare weg, hun rechten (of plichten?). Dit werd bestudeerd door C.B. Bakker en M.K. Bakker-Rabdau. Ze schreven hun boek en gaven het de gepaste titel “Verboden Toegang” (De Nederlandse Boekhandel, Amsterdam, 1973). Territorialiteit noemen ze het gedrag dat men stelt om zijn territorium af te bakenen. Alle conflicten, oorlogen, geweld en rellen zouden ontstaan door territoriale conflicten. Mensen laten dan een aanspraak gelden op het territorium van een ander.
- Schrijf eens op welke territoria voor jou belangrijk zijn
- Ga ook eens na welke territoria voor jouw vrienden of partner en kinderen van belang zijn ( een eigen kamer)
- Wat leer je daar uit?
Mensen verdedigen hun territorium best op een assertieve, niet agressieve manier. Dit is belangrijk. Men hoeft daar niet negatief over te doen. Want een territorium geeft een gevoel van autonomie en controle.
Ontwerpers, managers of beleidsmedewerkers doen er daarom verstandig aan om te beseffen dat territorialiteit niet per se iets negatiefs is. In ruimtes die gedeeld worden door verschillende gebruikers is het zoeken naar een goede en eerlijke balans om be beschikbare ruimte te verdelen zonder dat er territoriale conflicten ontstaan van groot belang.
Vergeet niet dat het territoriumprincipe bittere ernst is. Het is een instinct en dat komt uit het reptielenbrein. En dat brein is altijd alert. Stel je eens voor dat iemand jouw plaats inneemt in de vergaderzaal. Of stel je eens voor dat iemand plots ongevraagd in jouw tuin wandelt. Dan wil je wellicht onmiddellijk reageren. Je hebt wellicht jouw bureau gemerkt met foto’s en rapporten om aan te duiden dat het jouw terrein is. Je hebt je tuin misschien omringd met een haag. Dat is een duidelijk signaal : “Dit is van mij.” Als iemand daar dan binnen dringt, voel je dat aan als een aanval. Neem het territoriumprincipe dus ernstig. Lach er niet mee.
Heb respect voor de persoonlijke ruimte van een collega. Iedereen heeft een intieme ruimte. Kom niet te dichtbij. Spreek iemand aan met een correcte naam en titel. De andere zal mogelijks wel toelating geven zijn voornaam te gebruiken. Leer de momenten en plaatsen kennen waar je een voornaam mag gebruiken
Een kwalijke toepassing van dit principe is de leidinggevende die het moeilijk heeft te delegeren. Dat kan hem maar ook jouw job bedreigen. Praten is weer de boodschap. Gebruik geen passieve agressie. Maar bovenal, tracht dat gedrag te begrijpen. Men toont territoriumdrift niet om meer spullen te verwerven. Het is een oeroud reflex dat een grote rol speelt bij iedereen.
Welke wapens gebruiken mensen nu iom het territorium van andere mensen aan te vallen:
Een mens kan zijn territorium verdedigen en kan zich op dat vlak vlug aangevallen voelen door onverstandige communicatie. Bakker en Bakker beschreven onder andere:
- Zouzeggerij: “moest ik van u zijn, ik zou”. Ik bepaal iemands gedrag, dus ik doe een aanval op zijn territorium.
- Kritiek: dit is een duidelijke en brutale aanval op een territorium
- Chantage
- Definiëring: jij bent een eigenaardig iemand. Het territorium wordt hier afgelijnd
- Zelfdefiniëring: ”ik kan niet tegen regels”. Dit wil zeggen, ik moet mij niet aan een territorium van iemand anders storen.
- Schuldinductie: “Het is uw fout dat ik die promotie niet kreeg”. Hier wordt het territorium van een collega gedefinieerd.
- Hulpeloosheid: “Ik ben zo zwak, ik kan dat niet”. Hier doe ik beroep op iemands territorium om mijn eigen territorium uit te breiden.
- Liefdadigheid: “ik heb alles voor jou gedaan”. Dit wil zeggen, nu moet je een deel van uw territorium aan mij afstaan.
Dergelijke communicatie kan door het reptielenbrein worden opgepikt en in een prikkeltoestand brengen. Zo kan een men razend worden zonder te weten waarom. Dan is zijn reptielenbrein in een prikkelingstoestand en dan ontstaat stress en woede of angst, zonder aanwijsbare oorzaak.
Wat nu erg belangrijk is, reptielen zijn niet enkel slangen, krokodillen of ander fraais. Ook de woedende collega, chef of partner kunnen zich soms gedragen als een reptiel, eenmaal ze zich laten sturen door hun reptielenbrein.
