Stel je even voor dat je een soldaat bent: een romeinse legioenofficier, een krijger in de middeleeuwen of een sukkelaar in de loopgravenoorlog 14-18. Van al deze mensen is het niveau van adrenaline sterk verhoogd, en ze willen zichzelf, hun collega’s en hun land beschermen. Zo hoort het toch.
Stel je nu voor dat je een verkenner in het leger bent. Dan heb je een totaal verschillende mindset. Je wilt eerder begrijpen en je verkent het terrein. Je zoekt naar obstakels en naar hulpbronnen. Je brengt bruggen en rivieren in kaart.
Mensen moeten juiste beslissingen nemen in hun leven. Maar die beslissingen zijn sterk afhankelijk van hun mindset en van hun bereidheid bestaande meningen te herzien als er nieuwe feiten opduiken.
Een akelig voorbeeld is één van de grootste juridische drama’s in het Frankrijk van de 19de eeuw.
Dit voorval wordt met beklijvende duidelijkheid beschreven in het boek van Robert Harris: De Officier (Bezige Bij B.V., Uitgeverij De, 2014). De Joods-Franse officier Alfred Dreyfus wordt voor het oog van een woedende menigte van zijn zwaard en rang beroofd en veroordeeld tot levenslange opsluiting op “Duivelseiland”. Dreyfus is schuldig bevonden aan spionage voor de Duitse aartsvijand. De geheime dienst had in een papiermand een onooglijk document gevonden, in stukken verscheurd. En men had dat papiertje terug aan mekaar gekleefd. Daarna werd het geanalyseerd door zogenaamde schriftdeskundigen en zo kwam men bij Dreyfus terecht. Maar zijn lot was toch al bezegeld. Wat hij ook als tegenbewijs aanvoerde. Want hij was jood en de legerleiding toen in Frankrijk was antisemitisch. Dus werd zijn zwaard in twee gebroken als teken van minachting en Dreyfus moest zijn leven eindigen op een verschrikkelijke plaats. Slachtoffer van een mindset van de legerleiding. Men had niets gevonden op zijn appartement, maar dat aanzagen de Fransen eerder als bewijs van schuld. Dreyfus zou zo slim geweest zijn alle bewijzen te vernietigen. Dreyfus kende vele talen en dus ook Duits. Weer zagen de autoriteiten dat als bewijs van schuld. Hun mindset duwde hen in die richting. Barbertje moest hangen. Ondanks vele pogingen van zijn omgeving en van hemzelf om hem vrij te krijgen, beschouwde men de zaak als afgehandeld. En men beschouwde de bewijzen als sterk.
Je kunt je afvragen: wat leren we hieruit over de menselijke natuur en over de kracht van een mindset? Dit is de mindset van de soldaat. De vijand moet verslagen worden. Kost wat kost. En een afwijkende mening of volksaard wordt dikwijls met een vijand gelijkgesteld. Daarom werd Dreyfus gehaat. Het was een welopgevoede, meertalige man, zeer erudiet en rechtschapen. Maar een joodse officier in het Franse leger van toen, dat kon niet. Dreyfus kon gewoon niet onschuldig zijn.
Ik vrees dat dit soort van redenering dikwijls voorkomt en niet alleen in de rechtbank. Ook wij zijn er schuldig aan. Kijk maar op het nieuws waar men bepaalde mensen met de vinger wijst. Of in bedrijven. Of in de sport. Of erger nog, in politiek, of bij volksraadplegingen. Volksraadplegingen zijn een goed middel de bestaande mindset te behouden. Want vernieuwing vergt moed.
Gelukkig was voor Dreyfus zijn lot niet definitief bezegeld. Een andere officier, kolonel Picquart kwam in het licht. Hij was ook antisemiet en geloofde in de schuld van Dreyfus. Maar hij vond documenten die hem zeer intrigeerden. Ze leken wel de onschuld van Dreyfus te bewijzen. En daarbij zag hij dat er nog spionnen aan het werk moesten zijn. En van één van die spionnen vertoonde het handschrift veel gelijkenissen met dat van Dreyfus.
Picquart had een andere mindset. Hij wou de echte schuldige kennen. En kwam zo in conflict met zijn oversten. De discussie duurde jaren. Hij werd zelfs in de gevangenis opgesloten. Maar uiteindelijk kon men er niet meer naast kijken, Dreyfus kwam vrij maar zou nooit meer de rang krijgen die hem toekwam. Boeiend is de mindset van Picquart. Hij was ook anti-Joods maar hij wou bovenal de waarheid tegen het licht houden. Hij bleef volhouden tot men er niet meer naast kon kijken. Dat is was belangrijker voor hem dan vooroordelen. Hij wou geen idee verwerpen op basis van vooroordelen, ook al was dat niet zo prettig en kostte hem dat een tijd gevangenis. Hij wou de feiten verkennen en boven water brengen.
Waarom? Het antwoord ligt in de mindset. Picquart was nieuwsgierig, genoot van nieuwe informatie en kennis. Hij had veel zelfvertrouwen. Hij wou de puzzel correct oplossen en zich niet laten hinderen door belemmerende overtuigingen Hij beschouwde zich niet als een zwakkeling omdat hij van idee veranderde. Verkeerd zijn had voor hem niets met slecht of goed te maken.
Een voorbeeld van dergelijke mindset vinden we ook bij Galilei terug. Galilei beweerde dat de aarde om de zon heen draaide en niet omgekeerd. En dat kwam niet overeen met de opvatting van de toenmalige kerk. In oktober 1632 werd Galilei opgeroepen om te verschijnen voor de kerkelijke rechtbank in Rome om zich te verantwoorden. Hij werd bedreigd en onder huisarrest geplaatst. Uiteindelijk is het voor Galilei goed afgelopen. Maar ook hij heeft moeten betalen voor zijn nieuwsgierigheid. Voor zijn verlangen de waarheid te kennen.
Indien we als individuen en als samenleving vooruit willen komen hebben we een beter inzicht in onze mindset nodig. Dus niet zozeer kennis van retoriek of economie, maar inzicht in onze gevoelens en vooroordelen. Een mentaliteit van onderzoeker, nieuwsgierig en met open geest. Zonder schaamte als we eens verkeerd waren maar steeds op zoek naar feiten. En feiten die niet door vooroordelen worden gevormd. Dan zal ons gevoel van geluk, efficiëntie en collegialiteit toenemen. Dan zullen we het aantal burn-outs zien dalen.
Bovenstaande is een voorbeeld van zogenaamde “motivated reasoning”. Motivated reasoning is de onbewuste neiging van mensen om de verwerking van nieuwe informatie te doen passen bij een doel dat men wil bereiken. Een studie van een probleem toont bij velen de juiste conclusies wanneer de resultaten van die studie passen bij datgene wat ze al lang dachten. Afwijkende resultaten zullen dan wel slecht zijn of voortkomen uit niet goed opgezette studies. Ik zie soms in trainingen dat mensen in weerstand gaan wanneer we als trainer onze mening durven zeggen. Want soms klopt dat niet met hun bestaande vooroordelen. Die weerstand komt dan voort van de “motivated reasoning”.
Het is juist een kenmerk van een open, verkennende en leergierige geest open te staan voor alle nieuwe argumenten en daaruit een eigen mening te distilleren.
